سەد ساڵێک دەبێ، گۆڕانکاریی بنەڕەتی لە مەڕ تێگەیشتمان بۆ کایەکانی زمان رووی داوە. تا ئەو دەمە، بەڵکو ئێستاشی لەگەڵ بێ، هەن وا بیر دەکەنەوە کە زمان دراوێکە و بەخشراوە بە مرۆڤەکان،  یا دیارییەکە هەندێجار ئاسمانەکان پێشکەشی میللەتانیان کردووە، ئەوەمان لە بیر دەچێت کە زۆر جار دەسەڵات بەجۆرێک زەمینەسازیی بۆ رۆڵی زمانی کردووە و بەرگێکی ئەستووری ئایدیۆلۆژی لەبەرکردووە، لە هەردوو باریشدا زمان وەکو چەک بەکارهاتووە. دواجار، زمان چەکە و مرۆڤ تەنها و تەنها لە رێگەی زمانەکەیەوە دەناسرێتەوە. زمان واتە دەسەڵات .

ساڵی پێشکەوتنە زانستییەکان و شکستە سیاسییەکان، دەتوانین چ شتێکی لێوە فێر بین بۆ داهاتوو؟ چۆن بتوانین ساڵێکی کۆڤید کورت بکەینەوە لە ڕوانگە مێژوویییە فراوانەکەی؟ زۆر خەڵک بڕوایان وایە بەرزبوونەوەی مەترسیی ڤایرۆسی کۆڕۆنا، بێباکیی مرۆڤایەتیی لە ڕووبەڕووبوونەوەی سروشتدا دەرخستووە. ڕاستییەکەی، ٢٠٢٠ پیشانی دا کە مرۆڤایەتی دوورە لە دەستەوەستان و بێباکی. دەرد و پەتاکان چیتر هێزی بەرزەفتکراو/کۆنتڕۆڵکراوی سروشت نین. زانست ئەوانی کردووە بە ئاڵنگارییەکی بەڕێوەبراو و ئاڕاستەکراو.

ئایا دەزانن کە ماڵی عەرەبەکان لەوپەڕی پاکژیدان، بەڵام شەقامەکانیان پێچەوانەى ماڵەکانیانە. هۆکارەکەى ئەوەیە کە عەرەبەکان هەست بەوە دەکەن کە خانوو و ماڵێکیان هەیە، بەڵام هەست بەوە ناکەن کە نیشتمانێکیان هەبێت. ئایا هەر بەڕاست بۆیە شەقامەکانمان پیس و بۆگەنن، چونکە هەست ناکەین کە نیشتمانێکمان هەیە؟

پێشه‌كی

په‌یوه‌ستبوونی مرۆڤ به‌ خاكه‌وه‌ ئه‌وه‌نده‌ی په‌یوه‌ندیی به‌ ویژدان و ناخ و خۆشه‌ویستییه‌وه‌ هه‌یه‌، ئه‌وه‌نده‌ په‌یوه‌ندیی به‌ یاسا و بڕگه‌ یاسایییه‌كانه‌وه‌ نییه‌، چونكه‌ ئه‌وانه‌ی له‌پێناو خاكی نیشتمان شه‌هید ده‌بن ئه‌وه‌نده‌ی بیریان لای پیرۆزیی خاك و یه‌كپارچه‌ییی ئه‌و خاكه‌یه‌، ئه‌وه‌نده‌ سه‌رنج له‌ لایه‌نه‌ یاسایییه‌كه‌ی خاك ناده‌ن. به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌یشدا هه‌بوونی چوارچێوه‌ و پاڵپشتییه‌كی یاسایی بۆ پاراستنی خاك و یه‌كپارچه‌یییه‌كه‌ی، فاكته‌رێكی زۆر گرینگه‌ بۆ چه‌سپاندنی سنوور و پاراستنی شكۆی خاك له‌سه‌ر مێزی دانوستاندن له‌ كاتی ئاشتیدا، چونكه‌ یاسا ئامرازێكی ئاشتییانه‌یه‌ بۆ گه‌یشتن به‌ مافه‌كان و پاراستنیان. بۆیه‌ هه‌میشه‌ ئه‌وه‌ی به‌ هێزی چه‌ك له‌سه‌ر خاك به‌ده‌ست دێت، له‌ دواییدا پێویستیی به‌ پاڵپشتییه‌كی یاسایی هه‌یه‌ بۆ پاراستنیان له‌ كاتی دانوستاندندا.

کورتە
لەسەردەمێکدا دەژین کە بەهۆی تەکنەلۆژیاوە گۆڕانی کۆمەڵایەتی خێراترە لەچاو جاران. لەناو لرفەی شەپۆلەکانی بەجیهانیبوون، بەتایبەتی هاتنی بابەتگەلی نوێی وەک دووجیهانیبوون و نزیکبوونەوەی فەرهەنگەکان و بابەتی فەرهەنگ و ناسنامه‌ی جیهاننیشتمانی (Homeland)، شێوازی ژیان (life style) گۆڕانێکی خێرای بەخۆیەوە بینیوە و بۆتە هۆی ئەوەی ناسنامه‌ی ناوچەیی و خۆماڵی گۆڕانی بەسەردا بێت و ناسنامه‌یه‌کی جیهانی بێتە شوێنی ناسنامه‌ی کلاسیک و، سنوورەکانی ناسنامه تووشی گۆڕان بن. ئەم گۆڕانە ئەگەرچی پێویستیی سەردەمە و خۆلێلادانی ئەستەمە، بەڵام بەهۆی نەبوونی سیاسەتی فەرهەنگی، خەریکە کاریگەریی نەرێنی لەسەر شێوازی ژیان و ونبوونی توخمە سەرەکییەکانی ناسنامه دادەنێت. تەنانەت بە قەولی شانتال مووفه (Chantal Mouffe) خەریکە جۆرە ناسنامه‌یه‌کی تاکگەراییی کۆنترۆڵکراو و بێئامانج ڕەو دەگرێت کە لە داهاتوودا نەخۆشیی پەرێشانی و خەمۆکییش زیاتر دەکات. ئەم نووسینە دەیەوێ ئەنگوستی ئاماژە بۆ شێوازی ژیان لە سەردەمی دووجیهانیبوون و مۆدێلگەرایی و جه‌سته‌گەرایی (Body identity) و ڕووخانی ناسنامه لەناو کۆمەڵگە پێشنەکەوتووەکان، بەتایبەتی کۆمەڵگەی کوردی درێژ بکات.